مجله اینترنتی ایمنی، امداد و نجات، آتش نشانی و مدیریت بحران
مقدمه:
می گویند که هر دقیقه تنفس در تهران برابر با ۹ نخ سیگار کشیدن است. به عقیده کارشناسان، خطر بحران آلودگی هوای تهران کمتر از وقوع زلزله نيست. آلودگی هوا كه این روزها به یكی از اصلیترین معضلات زندگی در شهرهای بزرگ تبدیل شده، مشكلی سخت بغرنج است كه حل آن عزمی ملی را طلب میكند .امروزه هر فرد شهرنشین میداند كه آلودگی هوا زیان آور است اما مسأله مهمتر آن است كه چقدر زیان آور؟.
آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر است. آمار بین المللی خسارات ناشی از آلودگی هوا نشان می دهد که بیماری های ناشی از آلودگی هوا چهارمین رتبه مرگ و میر را به خود اختصاص داده اند. به گزارش سازمان ملل متحد هر ساله ۳ میلیون نفر از مردم جهان به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند. فقط در فرانسه سالا نه ۶ هزار نفر به علت آلودگی هوا می میرند. مطالعات اپیدمیولوژی در کشور هلند نشان می دهد سالیانه ۱۷۰۰ تا ۳۰۰۰ نفر به دلیل قرار گرفتن در معرض ذرات معلق دچار مرگ ناگهانی می شوند. این نوع مرگ و میر بیش از ۴ برابر نرخ مرگ ناشی از ایدز، ۶/۲ برابر نرخ مرگ ناشی از سرطان خون و ۵/۱ برابر تلفات ناشی از تصادفات رانندگی برآورد شده است. براساس مطالعات جدید محققان در آمریکا، در شیکاگو به ازای افزایش ۱۰ میکروب گرم آلا ینده درهر متر مکعب هوا ۸ درصد به تعداد مبتلا یان به سرطان ریه اضافه شده است.
آلاینده ها
اما به كدام هوا آلوده میگویند؟ برای مشخص كردن میزان آلودگی هوا،كارشناسان میزان چند گاز را به عنوان شاخص قرار داده اند. مقدار انتشار این گازها در هوایی كه تنفس می كنیم، نشان دهنده میزان آلودگی هواست.
PSI مخفف كلماتی انگلیسی به معنای استانداردهای آلودگی و شاخص كیفیت هوا است. این شاخص شامل دو نوع استاندارد می شود:
▪ استاندارد اولیه که مشخص کننده سطحی از آلاینده است كه باعث حفاظت حساسترین افراد جامعه یعنی بیماران تنفسی،سالمندان و كودكان می شود.بر اساس این استاندارد، در یك منطقه نباید غلظتهای آلاینده ها، بیش از یك بار در سال نقض شود.
▪ استانداردهای ثانویه هم برای حفاظت از بهداشت عموم افراد جامعه وضع می شوند. مقادیر این استانداردها (كه شامل آلایندهای اصلی است) توسط سازمانهای مختلف از جمله سازمان جهانی بهداشت و موسسه حفاظت محیط زیست امریكا ارائه میشود.
مهمترین آلاینده های هوا عبارتند از:
● مونوكسید كربن (CO)
برای تعیین میزان آلودگی هوا، مونوكسید كربن یكی از مهمترین گازهایی است كه در تعیین شاخص آلودگی هوا نقش اساسی دارد. این گاز با اینكه بدون رنگ وبو وطعم است اما خفه كننده و قابل اشتعال است و انتشار بیش از حد آن در یك محیط بسته حداقل باعث كاهش عملكرد جسمی و ذهنی افراد حاضر در آن مكان میشود.
● ازن(۳)O
ازن یكی دیگر از خطرناكترین اجزای آلودگی هواست. ازن از جنس اكسیژن است كه به جای دو اتم، سه اتم اكسیژن دارد. با اینكه ازن از رسیدن اشعه ماورای بنفش جلوگیری كرده و باعث ادامه زندگی در زمین شده است اما نزدیكی بیش از حد این گاز به موجودات، اثرات سمی و مهلكی به دنبال دارد.
● دی اكسید گوگرد(۲)SO
ازدیگر آلایندهای هوا دی اكسید گوگرد است كه از طریق سوخت ناشی از ذغال و نفت به خصوص در صنایع فلزی و كاغذ و نیروگاهها، در هوا انتشار مییابد.ذرات دیاكسید گوگرد به داخل لایه مخاطی تنفسی نفوذ و آن را سوراخ میكنند. این ذرات همچنین باآسیب به ششها باعث شروع برونشیت و ایجاد آسم میشوند.
● دی اكسید نیتروژن(۲)NO
یكی از گازهای فعال در واکنش های جوی است و از عوامل تولید <مه دود فتوشیمیایی> است كه می تواند موجب ایجاد سوزش در ریه ها و كاهش میزان مقاومت سیستم تنفسی در مقابل بیماری هایی مانند آنفلوآنزا شود. اثرات كوتاه مدت این گاز تاكنون ناشناخته مانده است اما مواجهه پیوسته یا گاه به گاه با غلظت هایی بالاتر از آنچه كه معمولا در هوا یافت می شود ، می تواند باعث بیماری شدید تنفسی در كودكان شود.اكسیدهای نیتروژن هسته اولیه تشكیل ازن ونیز بارانهای اسیدی هستند و ممكن است بر اکو سیستم های آبی و گیاهی اثرات منفی بر جا بگذارد. در برخی نواحی هم ممكن است اکسیدهای نیتروژن به عامل اصلی تجمع ذرات معلق تبدیل شوند.
آلودگی هوای تهران و پیامدهای گسترده آن
آلودگی هوا چندین سال است که به یكی از اصلی ترین مشکلات زندگی در شهر تهران تبدیل شده است. تهران امروز چندان شباهتی به آن قصبه خوش آب و رنگ قدیمی که به خاطر چنارهای بسیار بلند و همیشه پربرگ و بارش به قصبه چنارستانها معروف بود ، ندارد. تحقیقات انجام شده توسط شرکت کنترل کیفیت هوا و وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی جمهوری اسلا می ایران نیز حاکی است میزان این آلا ینده ها در شهر تهران ۸/۲ برابر استاندارد جهانی است.
نخستین زنگ خطر جدی درباره آلودگی هوای تهران در سال ۱۳۷۴ به صدا درآمد. در آن هنگام نزدیک به یکصد نفر از کارشناسان و مدرسان حوزه های مرتبط محیط زیست، جغرافیا و شهرسازی در پی نشستی در سالن اجتماعات پارکشهر متنی موسوم به بیانیه “هوای تهران ۷۴” منتشر کردند که در آن برای نخستین بار از آلودگی هوای تهران به عنوان یک “بحران ملی” که راه مقابله با آن “عزم ملی” است، نام برده شد.
ین بیانیه عمدتا بر آثار بهداشتی و بیماریزای آلودگی هوا تاکید داشت و نویسندگان آن کوشیدند بر این نکته پا بفشرند که یکی از عوامل عمده همه گیری نگران کننده بیماریهایی همچون افسردگی، اضطراب و انواع ناراحتی های تنفسی در تهران، آلودگی هوا بوده و این پدیده را میبایست از جمله عوامل قابل توجه مرگ و میر در تهران به شمار آورد. در همه سالهای بعد از انتشار این بیانیه همچنان اثر بهداشتی آلودگی هوا بود که مورد توجه قرار میگرفت و آثار زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (از جهت تاثیری که بر تخریب و رنگباختگی آثار تاریخی، معماری و فرهنگی دارد) این پدیده فراموش شده است.
دلیل این امر شاید این باشد که آماری که سه سال بعد از بیانیه “هوای تهران ۷۴” توسط جایکا (کنسرسیومی از مشاوران بینالمللی که با محوریت کارشناسان ژاپنی طرح جامع برای کاهش آلودگی هوای تهران را تدوین کردند) منتشر شده بود، بسیار هولانگیز بود: آلودگی هوا سالانه بین ۷ تا ۹ هزار نفر را در تهران میکشد! یعنی به طور متوسط سالانه هشت هزار نفر و تقریبا هر ساعت یک نفر. آلودگی هوا در تهران در موارد متعددی به حدی رسیده است که مقامات محیط زیست و مقامات بهداشتی کشور وضعیت آلودگی هوا را خطرناک اعلا م کرده و خروج از منزل را برای مردم خطرناک اعلا م کردند و به دلیل آلودگی هوا، مهدهای کودک و مدارس و مراکز آموزش عالی تهران تعطیل شده اند.
امروزه و در برخی روزهای سال آلودگی هوا ناشی از سوخت فسیلی خودروها در ایران، به خصوص در شهرهای بزرگ و به ویژه در کلا ن شهر تهران در وضعیت بحرانی و خطرناکی به سر می برد. گاز سمی ازن یك ماده اكسیدكننده نسبتاً قوی است و در ایجاد بیماری هایی از قبیل سرطانها و بیماری های قلبی عروقی نقش دارد البته بدن انسان هم در اثر رسوب كلسترول در قسمتی از دیواره عروق، ازن میسازد كه این ازن با كلسترول وارد واكنش شیمیایی می شود و باعث رشد پلاك و ایجاد التهاب می شود و زمینه را برای انسداد عروق و ایجاد حملات قلبی فراهم می كند.
این گاز که در اثر شدت گرمای زیاد، تابش شدید نور خورشید و خشکی هوا تولید می شود و در مجاورت با اکسیدهای ازت که از اگزوز خودروها منتشر می شود تشکیل مه دود شیمیایی در سطح زمین می دهد. بررسی های اولیه حاکی از آن است که این شرایط در برخی روزهای گرم سال در شهر تهران رخ می نماید و موجب دشواری های تنفسی و آسیب دستگاه تنفسی شهروندان می شود. سرفه، سوزش چشم و تنگی نفس در سالمندان و کودکان از آثار سو» این گاز خطرناک است. همچنین گاز ازن در طبیعت باعث تخریب برگ گیاهان شده و به علت نفوذ در اشیای پلا ستیکی آن ها را دچار آسیب می کند. خشکی درختان و خزان زود رس گیاهان از عوامل این گاز خطرناک است.
همانگونه که گفته شد مونوکسیدکربن نیز یکی دیگر از آلا ینده های گازی خطرناک است. مونوکسیدکربن با هموگلوبین خون ترکیب پایداری را تشکیل می دهد که این ترکیب از رسیدن اکسیژن مطلوب به سلول ها جلوگیری کرده و سوخت و ساز سلول را مختل می کند. تمایل جذب هموگلوبین خون با مونوکسیدکربن و اثرات سو» آن بر سلا متی به صورت اختلا ل در بینایی، تار دیدن، خستگی، سردرد و خواب آلودگی بروز می کند و باعث ایجاد تغییر در عملکرد قلب و شش می شود. آلودگی هوا همچنین باعث کاهش وزن نوزاد می شود و بر میزان مرگ و میر کودکان تاثیر می گذارد زیرا حساسیت نوزادان به آلودگی هوا بیشتر است.
ابتلا ی کودکان به سرطان خون اولین پیامد زندگی در خیابان های پرترافیک است. مونوکسیدکربن ابتلا به بیماری های قفسه سینه در کودکان را افزایش می دهد و انجام فعالیت های مغزی را در افراد کاهش می دهد. در كنار اینها باید اضافه كرد كه مردم ایران به طور كلی به علت مصرف نانهای جوش شیرین دار و كمبود آهن دچار كم خونی هستند و تنفس در هوای آلوده به مونوكسید كربن به خصوص در طولانی مدت برای آنها بسیار خطرناك است كه موجب مرگ و میر زیادی در شهر تهران می شود.
اختلالات تنفسی مانند سوزش چشم، تنگی نفس، كاهش ظرفیتهای ریوی، خسخس سینه، سنگینی قفسه سینه و اختلالات قلبی و عروقی از اثرات دی اکسید گوگرد می باشد. آسیب پذیرترین افراد جامعه در مقابل این گاز، بیماران آسمی(یا سایر بیماری های تنفسی) ،كودكان و افراد مسن هستند.
آلودگی هوا باعث عفونت های شدید تنفسی (ARI) در کودکان و اطفال، بیماری های مزمن تنفسی نظیر تنگی نفس و برونشیت، سرطان ریه و ابتلا به سرطان معده شده و اختلالات ژنتیکی و ابتلا به بیماری های موروثی و اختلا ل در حافظه را افزایش داده، حملا ت آسم را تشدید نموده و به DNA آسیب می رساند. ذرات آلا ینده های فلزی از قبیل کادمیوم، نیکل، ارسنیک، یون های سولفات و نیترات و هیدرو کربنها چند حلقه ای از طریق انتشار در هوا عوارض سو» متعددی از قبیل کاهش بهره هوشی، کند ذهنی، ضایعات کبدی، تنگی نفس و آمفیزم به وجود میآورد.
آلودگي هوا در كنار عوامل خطرسازي مانند چاقي، فشار خون، كشيدن سيگار و كلسترول بالا از مهمترين عوامل تهديد كننده سلامت قلب نیز محسوب میگردد. عضله قلب مانند ساير سلول‌هاي بدن به اكسيژن و غذا نياز دارد و خون‌رساني به آن از راه شريان‌هاي مشهور كرونر، نقش مهمي در رساندن غذا و اكسيژن و دور كردن دي‌اكسيدكربن و تركيبات زيان‌آور از سلول قلب دارد.زماني كه شريان‌هاي كرونر قلب به دليلي مانند تنگي و سفت شدن (تصلب شرايين) يا انقباض نتوانند خون كافي را به عضله در حال فعاليت قلب برسانند، حالتي به نام ايسكمي يا كم‌خوني عضله قلب پيش مي‌آيد و آنژين قلبي به معني درد خاصي است كه در اين حالت ايجاد مي‌شود.سكته قلبي، حالتي است كه نرسيدن خون به قسمتي از عضله قلب به اندازه‌اي طول بكشد كه سبب مرگ قسمتي از عضله قلب شود. اين حالت برگشت‌پذير نيست.
اما جدا از عواقب پزشکی شاهد برخی دیگر از جنبه های تاثیر گذار این عامل در زندگی شهری هستیم.
نکته اول، آلودگی شدید “دید” در شهر است. در بیش از دویست روز از ایام سال غلظت ذرات معلق آنچنان بالا است که گستره دید کامل را به کمتر از پانصد متر کاهش میدهد. به همین دلیل ساکنان محدوده دو سوم جنوبی شهر اغلب تصویر محو و کدری از توچال را میبینند. از یک سوم بالای شهر هم دو سوم جنوبی آن به زحمت دیده میشود، اغلب هم این بخش از شهر در هالهای از “دود مه” خاکستری غرق است.
کاهش میدان دید شاید ملموسترین اثر زیست محیطی آلودگی هوا در تهران باشد. جز آن، رنگ باختگی پوشش گیاهی شهر هم قابل توجه است. نتایج بررسی جایکا نشان میدهد که بیش از هفتاد درصد درختان واقع در حاشیه بزرگراههای تهران به دلیل انباشت لایهای از ذرات زیانبار روی شاخ و برگشان در حالت نیمه مردگی قرار دارند.
همچنین به دلیل آلودگی شدید هوا به تدریج گونه های گیاهی سازگار با اقلیم تهران از پهن برگ به سوزنی برگ تغییر کرده اند و به واقع چنارستان سابق اکنون به شهر کاجهای نیمه مرده تبدیل شده است. تغییر گونه های سازگار از پهن برگ به سوزنی برگ خود عامل دیگری برای افزایش آلودگی هوا میشود زیرا توان پالایش هوا توسط سوزنی برگها خیلی کمتر از درختان پهن برگ است.
البته نمیتوان از آلودگی هوا به عنوان عامل اصلی گریز حیات وحش بومی منطقه تهران نام برد، اما تردیدی نیست که این پدیده دست کم موجب کاهش شمار پرندگان بومی منطقه شده است. قطعا در هیچ مقطع از تاریخ تهران، شمار پرندگان موجود در این شهر تا به این حد کم نبوده است و پرندگان موجود نیز عمدتا گونه های جان سختی مانند کلاغ، یاکریم و گنجشک هستند. از گونه های کم نظیر دامنه های البرز، همچون عقاب طلایی و هما نیز سالهاست که مطلقا حتی یک نمونه در حوالی شهر تهران دیده نشده است.
درباره تاثیر آلودگی هوا بر آثار معماری و تاریخی شهر تهران، تاکنون گزارش مستندی منتشر نشده است. اما یک نکته در این باره قابل تامل است: تغییر نمای ساختمانهای تهران از نمونه های سنتی و قدیمی آن مانند آجر و گچ به شیشه و سنگ. تصور این است که نماهای آجری که از جمله نمایه های اصلی معماری ملی ایران هستند، در تهران به سرعت کدر و کثیف شده و باز پیرایی و شست و شوی آنها دشوار و پر هزینه و بعضا نا ممکن است. تمامی آثار معماری مهم و بافت قدیمی شهر نیز با همین نما ساخته شده است، به همین دلیل نگهداری این بناها همیشه هزینه های قابل توجهی به متولیان آنها تحمیل میکند.
از این رو، به تدریج شاهد واپسنشینی آجر و پیشروی شیشه در تهران بوده ایم. پدیدهای که باعث میشود تهران، پایتخت و مهمترین شهر ایران، نشانی ازهویت این سرزمین نداشته و جهانگردان به محض ورود به آن، سرخورده از حال و هوایی که از سرزمین هزار و یک شب در ذهن داشت هاند، بخواهند به سرعت به اصفهان و شیراز و یزد و کرمان بگریزند.
توصیه ها
مجموعه عوامل فوق نشان می دهد که وضعیت آلودگی هوا در وضعیت نامطلوبی قرار دارد وهمواره رو به وخامت می گذارد. براي حل معضل آلودگي هوا راهکارهاي متعددي وجود دارد که مي تواند مورد توجه قرار گيرد. از جمله مي توان به داشتن مدل مديريتي پویا با استفاده از الگوي توسعه پايدار شهري و تجربيات کشورهاي ديگر جهت کاهش آلودگي هوا، تقويت بخش هاي علمي و پژوهشي و اجراي تحقيقات کاربردي، آموزش و توسعه فرهنگ محيط زيست در سطوح مديريتي و جامعه جهت افزايش مشارکت براي کاهش آلودگي هوا، تقويت بخش هاي غيردولتي جهت اجراي مسووليت هاي کاهش آلودگي هوا، گسترش و بهبود سيستم حمل و نقل عمومي تلفيقي، گسترش وسایل نقلیه عمومی به ویژه مترو و فرهنگسازی برای استفاده از این وسایل و الزام خودروسازها به پیروی از استانداردهای روز ، مديريت يکپارچه پايش و فعاليت ها توسط مراجع ذي صلاح، مديريت ترافيک و توسعه فرهنگ صحيح رانندگي، منطقي کردن قيمت حامل هاي انرژي، ايجاد و توسعه زير ساخت ها به خصوص سيستم هاي الکترونيک شهري، استفاده از سياست هاي تشويقي مانند تشکيل صندوق محيط زيست براي کمک به کاهش آلودگي هوا، استفاده از سياست هاي بازدارنده مانند برخورد با توليد و توزيع کنندگان حامل هاي انرژي با کيفيت پايين اشاره کرد.
جمع بندی و توصیه ها
مجموعه عوامل فوق نشان می دهد که وضعیت آلودگی هوا در وضعیت نامطلوبی قرار دارد و همواره رو به وخامت می گذارد. براي حل معضل آلودگي هوا راهکارهاي متعددي وجود دارد که مي تواند مورد توجه قرار گيرد. از جمله:
1- جدی نبودن دولت برای مبارزه با آلودگی هوا : به اعتقاد بسیاری از کارشناسان محیط زیست، مسئولان برای رفع آلودگی، جدی نیستند و عزم جدی برای مهار آلودگی ندارند. مسئولان دغدغه‌های دیگری مانند مشکلات اقتصادی دارند اما برای حل بحران آلودگی هوا، با وجود برنامه جامع کاهش آلودگی هوا هیچ عزمی برای اجرای آن ندارند. کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران تنها در مواقعی که شرایط پایدار در آسمان تهران استقرار مییابد و یا آلودگی در شرایط خاصی باشد تشکیل جلسه میدهد.در این میان اختلافات سیاسی نیز به وخیم تر شدن اوضاع کمک نموده است. هم اکنون یکی از بزرگترین نمودهای اختلافهای سیاسی میان دولت و شهرداری در این حوزه قابل مشاهده است. پرداخت نشدن یارانه مترو از سوی دولت، تحویل ندادن اتوبوس‌های سهم هر شهر به تهران از سوی دولت، مقاومت دولت در برابر مصوبه مجلس برای برداشت شهرداری از حساب ذخیره ارزی به منظور توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی از جمله دلایلی است که شهرداری با استناد به آن دولت را مقصر اصلی آلودگی هوا و ضعف سیستم حمل و نقل عمومی می داند. از سوی دیگر دولت نیز با اعلام مقاومت شهرداری در قبال پاسخگویی به ناظران دولتی در جهت بررسی سرنوشت یارانه های دولتی، شهرداری را به سیاسی کاری متهم می کند. در این میان برخی نیز با اشاره به ضعف قوانین در مبارزه با کاهش آلودگی بیش از تاثیر گذاری اختلافات سیاسی بر حل مسئله بر این موضوع تاکید دارند.
2- گسترش و بهبود سيستم حمل و نقل عمومي تلفيقي، گسترش وسایل نقلیه عمومی به ویژه مترو و فرهنگسازی برای استفاده از این وسایل: ظرفیت اکولوژیک تهران اشباع و خیابان های شهر به پارکینگ تبدیل شده است. تنها راه باقیمانده سرمایه گذاری، حمایت و گسترش سیستم حمل ونقل عمومی کشور بخصوص مترو است.
3- ايجاد و توسعه زير ساخت ها به خصوص سيستم هاي الکترونيک شهري: یکی از راه‌حل‌های اساسي و درازمدت، ايجاد بسترهاي فني و زيرساختارهاي اطلاعاتي به منظور سهولت در انجام امور اداري و تجارت به معناي عام است تا اصولا” کسي راغب نباشد براي يک کار ساده اداري هر روز رنج سفر به خيابانهاي شلوغ، آلوده و متراکم تهران را تحمل کند.
4- الزام خودروسازها به پیروی از استانداردهای روز ، خروج خودروهای فرسوده و افزایش کیفیت سوخت خودروها: الزام خودرو سازان به طراحی و تولید موتورهای كم مصرف ، کم آلاینده و به روز دنیا گامی مهم در کاستن از آلودگی هوا در کشورمحسوب میگردد.مسئله تاثیرگذار بعدی خروج خودروهای فرسوده می باشد.در یکی از بندهای طرح 8 ساله دولت برای مبارزه با آلودگی هوا با توجه به اثرات زیانبار خودروهای فرسوده در هوای شهر، دولت به جمع آوری این خودروها موظف شده است که البته تاکنون طبق برنامه پیش نرفته است. به اعتقاد بسیاری خروج خودروهای فرسوده کلیدی ترین بخش طرح جامع کاهش آلودگی هوا بوده است که در اجرا به شکست مواجه بوده است.
مسئله دیگر بهبود کیفیت سوخت می باشد وزارت نفت در سال 1379 ماده تترااتیلن سرب را که درجه اکتان بنزین را بالا می برد از بنزین حذف کرد و سبب شد میزان سرب موجود در هوای تهران به مرحله بحران برسد. سال 80 تنها سالی بود که بنزین در کشور گران نشد، چون ماده افزودنی برای بهبود بنزین را به آن اضافه نکردند و در بسته بندی های رنگین جداگانه فروختند و سرب مضاعف به ریه شهروندان ریختند.ماجرای گازوئیل در ایران بسیار دردناک تر از بنزین است. گازوئیل موجود در جایگاه های سوخت پنج هزار واحد گوگرد در هر لیتر دارد در حالی که استاندارد آن 50 واحد گوگرد در لیتر است. این در حالی است که بهترین گازوئیل ایران در اختیار شرکت واحد اتوبوسرانی قرار می گیرد که 500 واحد گوگرد در لیتر دارد، یعنی 10 برابر نامرغوب تر از حد استاندارد.
به کارگیری مدل مديريتي پویا با استفاده از الگوي توسعه پايدار شهري و تجربيات کشورهاي ديگر جهت کاهش آلودگي هوا، تقويت بخش هاي علمي و پژوهشي و اجراي تحقيقات کاربردي، آموزش و توسعه فرهنگ محيط زيست در سطوح مديريتي و جامعه جهت افزايش مشارکت براي کاهش آلودگي هوا، مديريت ترافيک و توسعه فرهنگ صحيح رانندگي، منطقي کردن قيمت حامل هاي انرژي، مديريت يکپارچه پايش و فعاليت ها توسط مراجع ذي صلاح نیز از دیگر راهکارهایی می باشد که میتواند به کاهش آلودگی هوا در کشور و بخصوص کلان شهر تهران کمک نماید.
فروشگاه اینترنتی الو ۱۲۵