مجله اینترنتی ایمنی، امداد و نجات، آتش نشانی و مدیریت بحران
مقدمه
درحالی که همه از ایمنی به عنوان یکی از اصول بسیار مهم یاد می‌کنیم ولی پروژه‌های ایمن سازی به ندرت جایی درخور و مناسب در فهرست اولویتهای یک کارخانه به خود اختصاص می‌دهد. هنگامی که کارخانه‌ها به ایمنی در مقابل آتش سوزی می‌اندیشند، معمولا تصمیم به پیروی از نشانه‌های مقابله با آتش و تنظیمات و کنترل آن به روشهای معمول می‌گیرند. زمانی که این روش‌ها را به درستی به کار گیریم و استفاده از آن‌ها به طور قانونی اجباری شود ضریب ایمنی در مقابل آتش سوزی در انبار به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد. تفاوت بین افت اندک سود مالی و ضرر ناشی از بروز فاجعه‌ای عظیم، خواه ناخواه همه کارخانه‌ها را به سوی به کارگیری دانش ایمنی در مقابل آتش و استفاده از آن در طراحی انبار و فعالیتهای عملیاتی سوق می‌دهد.
راه های عملی
آنچه در زیر آمده است، پیشنهاد‌ها و شرایطی است که در بسیاری از عملکرد‌ها و فعالیتهای انبار استفاده می‌شود. شایان ذکر است که اجرای این روش‌ها به میزان زیادی به ویژگیهای انبار و تجهیزات و سرمایه شما بستگی دارد.
۱- اگر چه ممکن است انبارهای کوچک به طور قانونی به سیستم آبفشانی خودکار نیاز نداشته باشند، ولی این وسیله یکی از ابزارهای استاندارد پراهمیت در هر انباری است.
۲- مواد ذخیره شده در سالن باید در راهرویی به طول حداقل ۱۰۰ و عرض حداقل ۵۰ فوت نگهداری شوند.
۳- راهروهای با پایان بی‌استفاده نباید درازایی بیش از ۵۰ فوت داشته باشند.
۴- در خلال عملیات ذخیره مجدد موجودی، استفاده از روشهای دستی مانند کارتهای موجودی (کانبان) برای جلوگیری از انباشت مواد در فاصله‌ای کمتر از ۲۴ اینچ یا نصف عرض راهرو به‌کار می‌رود.
۵- استعمال دخانیات در انبار به‌کلی ممنوع است و علامتهای «سیگار نکشید» مورد نیاز است.
۶- مانند هر قسمت دیگری در فرآیند عملیاتی درجه ایمنی مقابل آتش سوزی به طور عمده از شیوه‌ها، فرآیند‌ها و آموزشهای فراهم دیده شده به کارکنان تأثیر می‌پذیرد.
۷- برنامه‌های تخلیه: بسیار مهم است که برای کارمندان به طور کامل مشخص سازید هنگام وقوع آتش سوزی و یا شنیدن صدای آژیر خطر از آن‌ها انتظار انجام چه کاری را دارید. معمولیترین عکس العمل کارکنان در این مواقع توجه به سرپرستان و مدیران و یا سایر کارکنان است تا ببینند آیا دیگران ساختمان را ترک می‌کنند یا نه. باید به کارکنان آموزش داد تا درصورت شنیدن صدای آژیر سریعاً ساختمان را از طریق نزدیک‌ترین خروجی ممکن ترک کنند. کارگران انبار معمولاً خروجی ویژه‌ای را که به ندرت استفاده می‌شود برای خود تعیین می‌کنند. این روش بسیار خطرناک است، چون مسلماً در این صورت آن‌ها زمان زیادی را برای نجات خود از دست خواهند داد. همچنین اگر از کارکنان خواسته شده باشد قبل از خروج از ساختمان کارهایی از پیش تعیین شده مانند خاموش کردن وسایل و تجهیزات کار را انجام دهند باید به آن‌ها آموزشهای ویژه درمورد کار و ضمناً شرایط اضطراری ترک ساختمان داده شود.
۸- آموزش: باید به کارکنان محل قرارگیری و نحوه استفاده از کپسول‌های آتش نشانی آموزش داده شود. این امر به خصوص در محیط‌هایی که در آن منابع قابل احتراق و آتش‌زا قرار دارند از اهمیت بالایی برخوردار است.
۹- تراکم مواد اضافی و دور ریختنی: توده‌های بزرگ مواد زائد و دور ریختنی می‌تواند خطری بالقوه برای بروز آتش باشد (همانطور که جلوگیری از تخلیه سازمان هم چنین است). برای انتقال اینگونه موادزائد باید محفظه‌ها و کانتینرهای کافی فراهم باشد و وظیفه‌ای مشخص به هر یک محول گردد. همچنین باید مکانهایی برای ذخیره پالت‌ها، صندوق‌ها و وسایلی مانند آن در نظر گرفته شود.
۱۰- در نظر گرفتن طبقه‌ای خاص برای استقرار و ذخیره مواد: از رنگ یا نوارهای رنگی برای ذخیره مواد مختلف در ساختمان استفاده کنید. این کار ضریب ایمنی را در انبار و کارخانه به طور چشمگیری افزایش خواهد داد.
۱۱- هماهنگی آموزشهای ایمن سازی و شیوه‌های عملیاتی: فرآیندهای ایمن سازی و اصل آموزش اغلب اوقات به عنوان نتایجی جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرند ولی به مرور زمان متوجه خواهید شد بهتر است این دو بخش را با هم ادغام کنید. کارهایی که به تمیز کردن سیستم‌ها هواکش، پاکسازی سیستم اطفای حریق، برنامه تخلیه افراد، شارژ باطری و حمل سیلندرهای گاز پروپان مربوط است، باید بخشی از برنامه منظم آموزش کارکنان باشد.
نکات ایمنی در انبار داری مواد قابل اشتعال
مواد قابل اشتعال شامل موادی است که به صورت جامد، گرد، مایع، بخار یا گاز و با اختلاط با اکسیژن هوا در حرارت معینی (بسته به نوع ماده) به وسیله شعله جرقه یا منابع حرارتی دیگر محترق و سپس مشتعل می‌شوند. برای ادای توضیح بیشتر باید گفت که در عمل معمولاَ از اختلاط بخار یک سوخت (ماده قابل اشتعال) و یا ذرات ریز گرد آن در حرارت معینی با مقدار هوای کافی و روشن کردن آن عمل احتراق و سپس اشتعال رخ می‌دهد. بنابراین برای آنکه سوخت جامد قابل اشتعالی را بسوزانیم لازم است مقداری از آن را که به قدر کافی بخار ایجاد کند و آتش بگیرد حرارت دهیم. ضمناَ چون در یک حرارت معین مایعات دارای فشار بخار بیشتری نسبت به جامدات می‌شوند لذا مایعات قابل اشتعال سریع‌تر از جامدات قابل اشتعال آتش می‌گیرند. مسلم است که گرد‌ها و گازهای قابل اشتعال خیلی سریع‌تر از دو دسته مذکور محترق و مشتعل می‌شوند. در این صورت اختلاف و نسبتی را که در احتراق و اشتعال مواد جامد، مایع، گرد، بخار و یا گازهای قابل اشتعال وجود دارد می‌توان به ترتیب زیر بیان کرد. جامدات قابل اشتعال آهسته‌تر محترق و مشتعل می‌شوند. مایعات نسبتاَ سریع‌تر و گاز‌ها آنقدر سریع محترق و مشتعل می‌شوند که اغلب تولید انفجار نیز می‌کنند.
در انبار کردن مواد قابل اشتعال مراتب زیر باید رعایت گردد:
۱- مواد جامد، مایعات، پودر، بخار و گازهای قابل اشتعال خطرناک را در انبارهایی نگهداری کنید که درجه برودت آن‌ها مانع از آتش گرفتن خود بخود در مواردی که بخارات مواد مذکور با هوا مخلوط است بشود.
۲- انبار باید از تهویه کافی برخوردار باشد تا در صورت نشت و انتشار معمولی بخارات قابل اشتعال از ظروف به حد کافی در هوا رقیق شوند و جرقه‌ای نتواند آن‌ها را روشن و مشتعل سازد.
۳- استعمال آتشهای باز مثل جوش کاری و کلیه وسایلی که ممکن است موجب ایجاد جرقه بشود در اینگونه انبار‌ها بایستی ممنوع شود. به طور کلی این قبیل انبار‌ها را دور ازاماکنی که خطر ایجاد حریق در آن یافت می‌شود منظور کنید.
۴- استعمال دخانیات و بردن کبریت و فندک به این اماکن باید اکیداَ ممنوع باشد تابلوهایی بدین منظور در محلهای لازم نصب کنید.
۵- برای گرم کردن اتاق کارکنان در این قبیل انبار‌ها از شوفاژ برقی ضد اشتعال یا شوفاژ بخار آب استفاده کنید.
۶- برای تأمین روشنایی از سیم کشی استاندارد و چراغ ضد شعله استفاده کنید. کلیدهای برق جعبه فیوز و غیره نیز بید از نوع ضد شعله باشند.
۷- قسمتهای فلزی انبار از نظر جریانات الکتریسیته باید دارای اتصال زمین کامل باشند. به طور کلی برای جلوگیری از مخاطرات صاعقه و الکتریسته ساکن انبار باید دارای تجهیزات کافی باشد. تجهیزات مذکور را به طور مرتب مورد بازرسی قرار دهید و در فواصل زمانی معین آزمایش کنید.
۸- ساختمان انبار باید در مقابل آتش سوزی مقاوم باشد.
منبع: پژوهشگاه جامع علوم انسانی، مجتبی ولی زاده،
فروشگاه اینترنتی الو ۱۲۵