آلودگی هوا

۱۰ آذر ۱۳۹۳ ●  گزارش و مقاله

منابع آلودگی هوا

۱. منابع طبیعی ۲.  منابع مصنوعی

۱. منابع طبیعی آلودگی هوا

منابع طبیعی آلودگی هوا اغلب بدون دخالت مستقیم انسان‌ها ایجاد می‌شود که شامل موارد زیر می‌باشد:

الف – طوفان و گرد و غبار صحرا:

اغلب طوفان‌ها مقادیر زیادی مواد جامد و ذرات را به فضا می‌فرستند این ذرات علاوه بر آلوده کردن فضا، وسایل مناسبی نیز برای انتقال میکروب‌ها می‌باشند این طوفان‌ها گرد و غبار اکثراً موسمی می‌باشند و در کشور ما فراوان دیده می‌شوند. خصوصاً در استانهای سیستان و بلوچستان و خوزستان و ایلام گرد و غبار صحرای عراق و همچنین بیابانهای عربستان، کویت و جنوب ایران علت اصلی تولید گرد و غبار می‌باشد. که چندین روز باقی می‌ماند و ممکن است به مرکز و شرق کشور نیز کشیده شود. در مناطق صنعتی وجود گرد و غبار و ذرات معلق، اثرات آلوده کننده‌ها را تشدید می‌کند و مواد شیمیائی ناشی از فعالیت صنایع با این ذرات مخلوط گشته و ذرات آلوده کننده دیگر را که اثر سمیت بیشتری دارند را تشکیل می‌دهند.

ب –  دود و خاکس‌تر آتش سوزی های جنگلی:

در اثر آتش سوزی جنگلی که ممکن است بدلیل غفلت انسان‌ها و روشن کردن آتش در جنگل، آذرخش و صاعقه و غیره رخ می‌هد. مقادیر بسیار زیادی مواد آلاینده در هوا منتشر می‌گردد.

پ – املاح موجود در جو:

هنگامی که باد قوی بر سطح دریا و اقیانوس می‌وزد ذرات ریز نمکهای موجود در قطرات آب را که اکثراً شامل کلرورهای سدیم، کلسیم، منیزیم و… می‌باشد وارد فضا می‌کنند که به تنهایی و یا در ترکیب با سایر آلوده کننده‌ها، اثرات سوء در محیط بوجود می‌آورد.

ت – فعالیت‌های آتشفشانی:

کوه های آتشفشان به هنگام فعالیت مواد متنوعی از جمله اسید کلرئیدریک، انیدرید سلفور، اسید فلوئیدریک و اسید سولفوریک در هوا پراکنده می‌کنند. که در یک دوره زمانی طولانی باقی می‌ماند و همچنین دوده، خاکس‌تر و ذرات معلق دیگر نیز به فرآوانی در فعالیت‌های آتشفشانی دیده می‌شود.

س – شهاب سنگ‌ها:

شهاب سنگ‌ها گاز و مواد متنوعی از خود در فضا باقی می‌گذارند که طبق تخمین سالانه بالغ بر ۲۰۰۰ تن می‌باشد و همچنین در اثر برخورد با زمین نیز مقدار زیادی گرد و غبار و ذرات معلق در هوا پراکنده می‌کنند.

ش – منابع گیاهی و حیوانی:

منابع گیاهی و حیوانی مانند گرده گل، ذرات بیولوژیک و گازهای ناشی از فساد و تخمیر مواد باعث آلودگی هوا می‌شوند.

د- منابع مصنوعی آلودگی هوا

منابع مصنوعی به دست بشر بوجود آمده و مورد استفاده روزمره می‌باشد شامل وسایل نقلیه، صنایع، منابع تجاری و خانگی که سهم آلوده کنندگی این منابع بمراتب بیش از منابع طبیعی است.

وسایل نقلیه خصوصاً اتومبیل‌های شخصی جزء ضروریات زندگی انسان‌ها شده است که حتی در بعضی مواقع به خرید مسکن ترجیح داده می‌شود و مشکلات متعددی به وجود آورده است. که یکی از آن‌ها آلودگی هوا می‌باشد. و در حال حاضر اتومبیل به عنوان منبع مهم آلودگی هوا خصوصاً در شهر‌ها شناخته شده است. در خیلی از موارد غلظت آلاینده‌ها بمراتب از حد مجاز بالا‌تر می‌باشد. اهمیت صنعت و تکنولوژی به عنوان عامل رشد اقتصادی کشور‌ها کاملاً مشخص است. ولی این پیشرفت آلودگی‌ها خصوصاً آلودگی هوا را به دنبال داشته است. در جوامع پیشرفته گرایش مصارف خانگی و تجاری به انرژی برق و گاز است که از لحاظ عدم آلودگی هوا مطلوب می‌باشد ولی در جوامع عقب افتاده و جهان سومی از سوخت‌های ذغال سنگ، چوب، گازوئیل و نفت سفید استفاده می‌شود که غالباً با احتراق ناقص توأم بوده و سهم بزرگی را درآلودگی محیط دارد.

مواد آلوده کننده به صورت جامد، مایع و گاز در هوا پراکنده می‌شود که از مهم‌ترین عوامل آلوده کننده‌ها عبارتند از: منواکسیدکربن، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای ازت، اکسید کننده‌های فتوشیمیایی، هیدروکربور‌ها، ذرات معلق در هوا و مواد رادیواکتیو که شرح مختصر هر یک از آن‌ها در زیر آمده است.

منواکسیدکربن

گازی است بی‌بو، بی‌رنگ و بی‌مزه که قسمت اعظم آن از احتراق ناقص مواد کربن دار نتیجه می‌شود. این گاز در هوا پایدار است و احتمالاً با سرعت بسیار کم به آن تبدیل می‌شود. چون این گاز مدتی بدون تغییر در هوا باقی می‌ماند از میزان غلظت آن جهت تخمین پراکندگی سایر گازهای آلوده ساز استفاده می‌شود. منبع اصلی تولید منواکسیدکربن در شهر‌ها، وسیله نقلیه موتوری است البته فعالیت‌های صنعتی و احتراق ناقص سوخت در تاسیسات تجاری و دستگاههای حرارتی و سوختن زباله نیز در تولید این گاز سهیم هستند.

اکسیدهای گوگرد

از اکسیدهای گوگرد، دی اکسید گوگرد (انیدرید سولفورو) اهمیت بیشتری از نظر آلودگی هوا دارد. گازی است بی‌رنگ و غیرقابل اشتعال که اگر غلظت آن در هوا تا حدود ۳/۰ تا ۱ ppm گردد به کمک حس چشائی بوجود آن پی برده خواهد شد و در غلظت بیش از ۳ ppm این گاز دارای بوی زننده محرکی می‌باشد. انیدرید سلفورو در اثر اکسید شدن تبدیل به انیدرید سولفوریک می‌شود. گاز اخیر با ذرات آب حل شده و تولید اسید سولفوریک می‌دهد.

اسید سولفوریک چنانچه توسط باران در آب‌ها وارد گردد باعث کاهش PH آب‌ها شده و در نتیجه حیات آبزیانی را که در PH معینی قادر به ادامه زندگی هستند بخطر می‌اندازد. منابع اصلی تولید SO۲ فعالیت انسان، سوخت‌ها و کانی‌های گوگرد دار می‌باشند.

اکسیدهای ازت

مهم‌ترین اکسیدهای ازت آلوده کننده هوا عبارتند از اکسید نیتریک (NO) دی اکسید ازت (NO۲). در اثر احتراق سوختهای فسیلی در درجه حرارت بالا، ازت هوا با اکسیژن ترکیب شده و تولید اکسید نیتریک می‌نماید. قسمت اصلی دی اکسید ازت از اثر اکسیداسیون فتوشیمیایی اکسید نیتریک بوجود می‌آید.

اکسیداسیون اکسید نیتریک به دی اکسید ازت در حضور اکسیژن امکانپذیر است. ولی اکسیداسیون اصلی به کمک ازن انجام می‌گیرد.

دی اکسید ازت در غلظت‌های زیاد بصورت غبار قهوه‌ای ظاهر می‌شود. این کار بشدت جاذب اشعه ماوراء بنفش خورشید می‌باشد و باعث تشدید واکنشهای فتوشیمیایی و بوجود آمدن اسموگ در هوای آلوده می‌شود.

عمر اکسیدهای ازت در هوا چند روزی بیشتر نخواهد بود.

اکسید کننده‌های فتوشیمیایی

به علت اکسیداسیون ناقص هیدروکربور‌ها، مقادیر اکسید کربن، ترکیبات آلی اکسیژن دار، هیدروکربورهای اشباع نشده باضافه هیدروکربورهای شوخته نشده وارد هوا می‌شود. طی یکسری واکنشهای پیچیده در مجاورت نور خورشید، تولید آلوده کننده‌ها ی دیگری بنام اکسید کننده‌های فتوشیمیایی می‌نمایند.

هیدروکربور‌ها

تولید، ذخیره، پخش مواد نفتی، فعالیت‌های صنایع پتروشیمی، استعمال حلال‌ها و سوزاندن ضایعات و ذغال و چوب و همچنین تبخیر و احتراق سوختن در موتور وسایل نقلیه، همگی از عوامل پخش هیدروکربور‌ها هستند.

ذرات معلق

ذرات از منابع مختلف وارد هوا می‌شوند که احتراق مواد سوختی، ذوب فلزات، کارخانجات شیمیایی، عملیات خرد کردن و سائیدن و کارخانجات تولید مصالح ساختمانی از آن جمله‌اند.

مواد رادیواکتیو

بعد از جنگ جهانی دوم استخراج کانی‌های مواد رادیواکتیو طبیعی، انفجارهای اتمی، راکتورهای جدید و صنعت انرژی اتمی، مصرف مواد رادیواکتیو در کشاورزی و صنعت، طب و سایر امور، سبب آلودگی هوا با مواد رادیواکتیو گردیده است.

حوادث مهم ناشی از آلودگی هوا

وقوع حوادث شدید آلودگی هوا که موجب بیماری و مرگ و میر تعداد زیادی از ساکنان شهرهای بلا زده گردیده، به منزله زنگ های خطری بود که جایشان را نسبت به مخاطرات واقعی و مهلک آلودگی هوا هشدار داده و موجب شروع اقدامات مثبت در زمینه کنترل هوای آلوده گردید که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان حادثه لندن در سال ۱۹۵۲ را نام برد. امروزه در نواحی صنعتی و شهرهای بزرگ می‌توان با پیش بینی شرایط جوی، وقوع این گونه حوادث ناگوار را پیش بینی و احتیاطات لازم را به منظور جلوگیری از شدت این حوادث بکار برد و هشدارهای لازم به افراد دچار بیماریهای قلبی و تنفسی که تا حد امکان از منازل خود خارج نشوند تا کمتر در معرض استنشاق هوای آلوده قرار گیرند. و استفاده از ماسک و سایر وسایل حفاظتی و غیره که باعث کاهش میزان مرگ و میر و بیماری‌ها می‌شوند.