مجله اینترنتی ایمنی، امداد و نجات، آتش نشانی و مدیریت بحران
اشاره: «در بحث EOC هدف اصلی باید حرکت به سمت Virtual EOC باشد»، «به‌عنوان اتاق بحران یکسری فضا‌ها و امکاناتی از اول وجود داشته اما آنجوری که باید کارایی خودش را نشان نمی‌داد»، «سیستم‌های فیبرنوری در کل دنیا استفاده می‌شوند ولی هنوز همه شهرستان‌های ما به فیبر نوری دسترسی ندارند و اینترنت که ساده‌ترین ابزار برای مدیریت اطلاع است در دسترس نیست»…. مرادی‌پور مدیر جوان EOC هلال احمر از موانع و دستاوردهای EOC در کشور می‌گوید.
لطفاً این مرکز را معرفی کنید و بگویید مراد از کنترل و هماهنگی عملیات چیست؟
بحث مدیریت کنترل و هماهنگی عملیات ملقب هست به EOC. کلاً در عملیات امداد و نجات که معمولاً کارکردی است دو ساختار معروف داریم: یکی ICS و دیگری EOC. ICS و EOC ساختارهای اصلی مدیریت بحران یا مدیریت حوادث و سوانح را برعهده دارند که ICS در محل حادثه تشکیل می‌شود و فرماندهی عملیات را برعهده دارد و EOC یک ساختار پشتیبانی است که در تصمیم‌گیری‌ها کمک می‌کند.
تفاوت این دو از نظر ماهیت وظایفشان است؛ یکی کاملاً عملیاتی (ICS) و دیگری کاملاً ستادی (EOC) است. این ایده از ابتدا در کشور بود به‌خصوص در جمعیت هلال احمر به‌عنوان اتاق بحران از آن یاد می‌شد که بعد‌ها اسم بومی شده آن را «مرکز کنترل و هماهنگی عملیات» گذاشتیم. همزمان با ایجاد آن تلاش شد تا در ۳۱ مرکز استانی نیز این مرکز راه‌اندازی شود. البته برای گام اول. ولی هدف نهایی ما این است که حتی در شهرستان‌ها هم چنین مرکزی راه‌اندازی شود. الان EOC در ۳۱ مرکز استان فعال است و ارتباط مستقیم با آن‌ها داریم و به نوعی بازوی اجرایی ما در استان‌ها هستند و با ما ارتباط مستمر دارند. این مرکز یکی از وظایفش این است که اطلاعات فقط و فقط از این مرکز در اختیار روابط عمومی سازمان قرار گیرد. آخرین گزارش‌ها را ما جمع‌بندی می‌کنیم و این تمرکز اطلاعاتی در اینجا اتفاق می‌افتد که اطلاعات دوگانه و سه‌گانه نشود.
آیا آمار اطلاعات گردآوری شده به ارگان‌های دیگر هم داده می‌شود یعنی این مرکز صرفاً برای سازمان امداد و نجات کار می‌کند یا نه آمار آن در اختیار دیگر نهادهای مدیریت بحران در کشور هم گذاشته می‌شود؟
دستگاه‌هایی که با ما همکار هستند همانطور که ما تمرکز داریم بر اطلاعات منتشر شده از سوی آن‌ها، آن‌ها هم به نوعی یه نیم‌نگاهی به ما دارند. حالا این ارتباط ممکن است مستقیم باشد و یا غیرمستقیم. وقتی ما یه سری اطلاعات را منتشر می‌کنیم مطمئناً روی بقیه دستگاه‌های همکار‌ها اثر می‌گذارد. ولی سیستم یکپارچه نیست و این خلأ توسط سازمان مدیریت بحران دیده شده است. سازمان مذکور آیین‌نامه‌ای دارد که به تصویب دولت هم رسیده و قرار شده تا یک متولی جامع برای این امر پیدا شود. فعلاً وزارت راه و مسکن برای این کار پیشنهاد شده که قرار است یک نرم‌افزار جامع در بحث جاده‌ای داشته باشیم که در آن نرم‌افزار ممکن است لینکی از نرم‌افزارهایی که سایر دستگاه‌ها دارند، گذاشته شود. اما به‌طور کلی ارتباط وجود دارد.
چه بخش‌هایی مدیریت کنترل و هماهنگی عملیات را شکل می‌دهند؟
این مرکز سه وظیفه اصلی دارد مدیریت اطلاعات، مدیریت منابع، و مدیریت اطلاع‌رسانی که براساس این سه وظیفه بخش‌های مختلف شکل گرفته است. در بحث مدیریت اطلاعات کارشناسان GIS، لایه‌های اطلاعاتی را تکمیل می‌کنند و روی نرم‌افزارهای مربوطه کار می‌کنند. در بحث منابع هم همین‌طور؛ یعنی آنهایی که نیاز است تا به آن منابع دسترسی داشته باشند این ارتباطات به‌صورت ارتباط ویدئو کنفرانس، ارتباط موبایل، و سیستم‌های ماهواره‌ای، سیستم‌های بی‌سیم که ما اداره مخابرات داریم و جدیداً سیستم‌های مخابراتی سیار هم راه‌اندازی شده است. و در‌‌نهایت در مبحث اطلاع‌رسانی هم بحث انتشار اخبار و حوادث و گزارشات هست که نمونه این اطلاع‌رسانی به آن دسته از سیستم‌ها و مراکز نظیر روابط عمومی روابط عمومی مرکز انجام می‌شود.
از زمان راه‌اندازی این مرکز تا به امروز چه دستاوردهایی داشته‌اید؟
در بحث EOC هدف اصلی باید حرکت به سمت Virtual EOC باشد. چون اعتقاد این است که می‌خواهیم به دستاوردهای بیشتری برسیم. شاید ما بهترین فضا را هم داشته باشیم مانند مرکز مدیریت بحران شهر تهران که یک نمونه مجهز است اما به نوعی شما انعکاسی از آن فعالیتی که منتظرش هستید را نمی‌بینید. دلیلش این است که شاید آن ارتباطی که باید در دنیای مجازی داشته باشد آن جوری که باید و شاید نیست. به‌عنوان اتاق بحران یکسری فضا‌ها و امکاناتی از اول وجود داشته اما آنجوری که باید کارایی خودش را نشان نمی‌داد. ما که آمدیم بیشتر تمرکزمان این بود که کاری کنیم که سیستم‌هایی راه بیفتد که اطلاعات آن درست باشد. چون شما اگر ابررایانه و بهترین پردازشگر‌ها را هم داشته باشید، بهترین تحلیل‌گر‌ها و سیستم‌ها را هم داشته باشید ولی داده ورودیتان اشتباه باشد خروجیتان شک نکنید که اشتباه خواهد بود. ما آمدیم و این ورودی را کنترل کردیم یعنی گفتیم داده باید سالم باشد یا خودمان حداقل اعتقاد داشته باشیم. به همین خاطر اول آمدیم به یک فرم واحد در کل کشور رسیدیم برای ثبت عملیات‌های امداد و نجات یعنی انواع فرم‌هایی که بود مطالعه شد و بعد از ۶ ماه به یک فرم واحد رسیدیم. بعد آن فرم را تبدیل به یک نرم‌افزار کردیم در قالب یک نرم‌افزار DMIS. در کل کشور ۵ همایش گذاشته شد در استان‌های مختلف و سعی کردیم ادبیاتمان را با مسئولین کنترل هماهنگی عملیات یکی کنیم و آن‌ها هم رفتند در استان‌هایشان و کم‌کم این ادبیات جا افتاد. از طریق پرتال سازمان دو دسترسی به این اطلاعات جمع‌آوری شده، داده شده است که یکی از آن‌ها عمومی است و همه مردم می‌توانند وارد پرتال سازمان امداد و نجات بشود و در صفحه اول یک نقشه online را ببینید که روی آن نقشه عملیات امداد و نجات و حوادثی که ۲۴ ساعته گذشته اتفاق افتاده نشان داده شده است که آن هم به دو دسته تقسیم شده با عملیاتی‌ها که کمتر از ۱۲ ساعت از وقوعش می‌گذرد که آلارم می‌خورد و عملیاتی‌هایی که بین ۱۲ و تا ۲۴ ساعت از وقوعش می‌گذرد که آن‌ها دیگر در حال آلارم خوردن نیست و فقط آیکونش کاملاً مشخص است که تصادف و یا… هر حادثه دیگری است. اگر روی هر کدام از آن‌ها کلیک کنیم، جزئیات داده در اختیار شما قرار می‌گیرد که این عملیات کی بوده، کجا بوده؟ در چه محوری بوده و ما چه خدماتی انجام دادیم و چند نفر حادثه دیده و چند نفر انتقال داده شده و چند مصدوم یا فوتی داشته است. مثلاً در بحث جاده‌ای تخصصی‌تر نگاه شده و می‌توانیم گزارش بگیریم که در عملیات‌های جاده‌ای که ما انجام داده‌ایم چند تصادف بوده، چند واژگونی بوده و چند نقص فنی بوده یا حریق بوده یا موارد دیگر مثل برخورد با مانع… بوده است یا بیشتر این‌ها در کدام استان‌ها رخ داده. کدام شهرستان و حتی کدام محور؟ اطلاعات این موارد کاملاً به دست می‌آید و براساس آن تصمیمات مدیریتی گرفته می‌شود. به‌عنوان مثال تجهیزات اطفاء حریق خریداری می‌شود. براساس آن تجهیزات امداد و نجات جاده‌ای خریداری می‌شود براساس آن این تجهیزات توزیع می‌شود.
گام دوم، دستاورد‌ها به این بحث برمی‌گشت که ممکن است مدیر یا مسئولی به این پرتال روی اینترنت نیاز پیدا کند اما به آن و اینترنت دسترسی نداشته باشد. آمدیم به‌صورت خاص نرم‌افزار را بردیم روی موبایل که در دسترس همه هست. تست اولش را هم روی سیستم‌های آندروئید انجام دادیم. با این کار مردم می‌توانند گزارشات خاصی را روی موبایل خود بگیرند. جغرافیایی خاص و شعاع حرکتی شما مشخص می‌شود که در عملیات امداد و نجات خیلی مهم است. مثلاً در امداد و نجات کوهستان خیلی برای ما اتفاق می‌افتد که یک نفر گم می‌شود و نمی‌داند که کجاست. این طول و عرض جغرافیایی حداقل به ما محدوده عملیاتی را نشان خواهد داد.
آیا این سیستم در اختیار عموم مردم قرار دارد؟
در حال حاضر در حال انجام تست اولیه آن هستیم. تقریباً نهایی شده است و اگر بر روی سیستم آندروئید جواب بگیریم برای سیستم‌های java و غیره نیز طراحی خواهیم کرد و بر روی پرتال سازمان خواهیم گذاشت. البته بخش‌هایی از این سیستم فقط برای مدیران قابل دسترسی است که بیشتر اطلاعات آماری و مدیریتی ارائه می‌دهد. اما در نسخه عمومی آن مثلاً وقتی یک حادثه اتفاق بیافتد ما از طریق سیستم می‌توانیم بهفمیم که الان نزدیک‌ترین پایگاه یا نزدیک‌ترین شعبه و امداد و نجات در کجاست؟ این یک ابزار مدیریتی است که دیگر نیاز نیست مثلاً دکتر مظفر به مرکز بیاید و گزارش خاصی مثلاً درباره موجودی انبار‌ها را دریافت کند.
آیا سازمان‌های دیگری هم از این روش استفاده می‌کنند؟
من ندیدم. مثلاً نرم‌افزارهای موبایل زیاد کارشده و نرم‌افزارهای مختلفی وجود دارد اما نه به این شکل.
در بین خود سازمان‌های امدادی چطور؟
خیر. این اولین بار است. ایده‌ش هم از بچه‌های خود سازمان بوده است. در گذشته اگر آقای دکتر مظفر می‌خواست مصاحبه‌ای کند و به آمار نیاز داشت. باید حداقل یک روز برای جمع‌آوری اطلاعات مذکور صرف می‌شد، که این نرم‌افزار چنین مشکلی را برطرف نموده است. یکی از ماهیت‌های چنین نرم‌افزاری این است که اگر شما چنین نرم‌افزاری داشته باشید خودبه‌خود مجبور می‌شوید داده‌های خود را به روز نگه دارد. در پرتال سازمان‌بخشی داریم به نام اطلاعات جامع استان‌ها که اطلاعات شعب و پایگاه‌ها را روی آن نشان می‌دهد. این باعث شده تا استان‌ها خودشان اطلاعاتشان را چک می‌کنند و اگر مورد اشتباهی یا ایرادی بود به ما تذکر دهند و حتی ما به آن‌ها دسترسی می‌دهیم که اطلاعات خود را به روز نگه دارند.
موانع و کاستی‌هایی وجود دارد که بشود با برطرف کردن آن‌ها به یک سطح ایده‌آل رسید؟
علی‌رغم اینکه سیستم‌های فناوری اطلاعات در دنیا به پیشرفت‌های خوبی رسیده‌اند اما در کشور ما هنوز در شناخت و استفاده از این سیستم‌ها ضعف وجود دارد. مثلاً سیستم‌های فیبرنوری در کل دنیا استفاده می‌شوند ولی هنوز همه شهرستان‌های ما به فیبر نوری دسترسی ندارند و اینترنت که ساده‌ترین ابزار برای مدیریت اطلاع است در دسترس نیست. در واقع مشکل اصلی سیستم‌ها و بسترهای ارتباطی است که درکل کشور به یک اندازه و یک شکل توزیع نشده است. چون اولین اقدامی که می‌شود کرد همین بحث اطلاع‌رسانی به موقع است که تمام آن برمبنای IT و بسترهای مخابراتی است ولی هنوز ما در ایران در این زمینه خیلی مشکل داریم. مثلاً اگر شما زلزله آذربایجان شرقی را درنظر بگیرید اگر در روز اول کسی می‌توانست یک ارتباط موبایل با شهر دیگر برقرار کند خیلی مفید بود. حتی در آذربایجان ارتباط اینترنتی قطع بود که ما بتوانیم آنلاین با آن‌ها در ارتباط باشیم در این زمینه شما یک حداقل‌هایی را لازم دارید که وجود ندارد.
لذا مشکلاتی از این دست هست و یک مقدار حساسیت‌هایی که در کشور وجود دارد هم از نظر سیاسی و هم از نظر موقعیتی که الان به خاطر تحریم‌ها داریم. مثلاً نقشه گوگل روی پرتال سازمان بود بعد مخابرات خودمان این سایت را تحریم کرد و دیگر نمی‌شد از آن نقشه استفاده کرد و ما مجبور شدیم دوباره از اول بر روی یک نقشه NOKIA کار کنیم و آن را روی سایت بگذاریم و از نو کدگذاری کنیم. الان هم هنوز حوادث به طور دقیق روی این نقشه وجود ندارد. درواقع آن انرژی‌ای را که روی نقشه اول گذاشته بودیم باید از اول دوباره بیاییم و روی نقشه جدید بگذاریم درصورتی‌که این قضیه می‌توانست یک مقدار بهتر مدیریت شود. یا مثلاً به جای بالا بردن بحث امنیتی بحث نظارتی را بیشتر کنند نه اینکه به کل همه چیز قطع شود.
آیا جلوی انتشار آمارهای شما گرفته می‌شود؟ به طور مثال چرا آمار‌ها فوتی‌ها منتشر نمی‌شود؟
اینکه موضوعی منع شود وجود ندارد. قبلاً وحدت رویه وجود نداشت. مثلاً ما یک زمانی می‌گفتیم مثلاً این مقدار حادثه بوده که ما شرکت کردیم بعد یکسری آمار دیگر ارائه می‌شد حالا ما باید می‌آمدیم مردم را توجیه می‌کردیم که چرا این آمار‌ها متفاوت است. اینکه یک مرجعی وجود داشته چند بار مطرح و قرار شد که این اتفاق بیفتد. یک موردش درباره همین فوتی‌ها بود که شاید خیلی مردم روی این مسئله حساسیت داشتند که قرار شد مرجعش پزشکی قانونی باشد و ما هم سعی کردیم تبعیت کنیم.
و سوال آخر اینکه برنامه‌های آتی مرکز شما چیست؟
تمام تمرکز ما این است که در بحث فناوری اطلاعات خیلی قوی‌تری از اینکه الان هستیم باشیم. براین اساس حتی سعی کردیم تا با شرکت‌های مخابراتی مثل ایرانسل و همراه اول وارد صحبت بشویم و با مؤسسه ژئوفیزیک تفاهم‌نامه‌ای داریم امضا می‌کنیم. یا با بخش‌هایی که می‌توانند به ما کمک کنند در بحث پیشگیری، کاهش اثرات بحران و بحث ارتقای سیستم‌های هشدار وارد مذاکره شده‌ایم که بتوانیم سرعت عملمان را بیشتر کنیم. به‌دنبال این هستیم تا اطلاع‌رسانی‌هایمان دقیق‌تر و سریع‌تر شود و با کمک دستگاه‌هایی که متولی این امر هستند راهکارهایی مناسب‌تری پیدا کنیم.
گفت‌و‌گو با آقای «مرتضی مرادی‌پور» مدیر مرکز کنترل و هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات هلال احمر
فروشگاه اینترنتی الو ۱۲۵